Yavor Raz
Peter Rindt
Jan Roelofs
Welke energieleverancier krijgt jouw contract?
De eerste wetenschappelijke duurzame energieranking van Nederland!
Als we als consumentencollectief slimme keuzes maken, kunnen we grote bedrijven onder druk zetten om te verduurzamen. Daarom presenteren we met trots de eerste wetenschappelijke energieranking van Nederland. Met "wetenschappelijk" bedoelen we dat ons onderzoek zoveel mogelijk gebaseerd is op wetenschappelijke inzichten. Als je je dus afvraagt: wat moet ik nu met dat IPCC onderzoek? Wij nemen dat hier voor je mee! We kijken ook naar studies over de grenzen van onze planeet (planetary boundaries & tipping points) en studies over maatschappelijke transities.
We hebben ons op de vraag gestort: welke energieleveranciers dragen het meeste bij aan duurzame ontwikkeling in Nederland? We beschouwen duurzaamheid in de brede zin van het woord, en kijken dus verder dan alleen de energietransitie en CO2 uitstoot. Wat we hebben gevonden is dat we verder moeten kijken dan alleen het leveren van "groene stroom". Energieleveranciers kunnen bijdragen aan duurzaameid door te innoveren, en door te investeren. Wie de grootste innoveerders en investeerders zijn zal je misschien verrassen!
Welke energieleverancier moet ik kiezen?
Leveranciers die bijdragen aan duurzame ontwikkeling?
Leveranciers met 100% groene stroom?
Leveranciers met 100% groene stroom?
100% groene stroom is goed. Dat staat vast. Als iedereen écht groene stoom zou kopen (dus niet groen gemaakt door middel van GVO certificaten) dan zou de Nederlandse stroomvoorziening snel verduurzamen … Maar is het realistisch om te verwachten dat iedereen in Nederland hieraan mee doet? Of blijven we als duurzame consument voorlopig een niche? En zijn de bedrijven met de groenste stroom ook de grootste innoveerders en investeerders die we in deze transitie nodig hebben? Uit ons onderzoek blijkt dat dat niet per sé zo is. We gaan dus iets verder kijken dan alleen het label 100% groene stroom. We gaan kijken welke leveranciers de grootste bijdragen leveren aan duurzame ontwikkeling in Nederland.
Leveranciers die bijdragen aan duurzame ontwikkeling!
Als wij als consumentencollectief duurzame ontwikkeling willen stimuleren moeten we energieleveranciers steunen die bijdraagen aan duurzame ontwikkeling … logisch toch? Om dit te kunnen doen moeten we eerst de volgende vragen beantwoorden: Wat bedoelen we met duurzame ontwikkeling? Op welke manieren kunnen energieleveranciers bijdragen? Welke bedrijven dragen hoeveel bij? Let’s go!
Welke definitie van duurzaamheid gebruiken we?
Als definitie van duurzame ontwikkeling gebruiken we bij eso-x de planetaire grenzen in combinatie met enkele socio-econimische grenzen. In totaal zijn dit elf grenzen. Zie ons uitgebreide artikel over dit onderwerp hier, en de figuur hiernaast. In dit onderzoek echter hebben we gefocust op de twee belangrijkste planetaire grenzen: de grens voor klimaatverandering, en de grens voor biosfeer integriteit (biodiversteit).
De planetaire grenzen geven aan of onze samenleving duurzaam is door middel van zones. Een veilige zone, een onzekere zone, en een gevarenzone. Bijvoorbeeld: op het gebied van klimaatverandering zitten we in de veilige zone zolang de CO2 concentratie onder de 350 deeltjes per miljoen deeltjes in de lucht blijft (dus onder de 0.035%). We gaan de gevarenzone in als we boven de 450 deeltjes per miljoen komen. Momenteel zitten we op ongeveer 420 [NOAA], maar als we met onze huidige uitstoot doorgaan zitten we in 2100 op 1000 deeltjes per miljoen!
Grens:
Klimaat verandering
Grens:
Biosfeer Integriteit
Veilige zone: onder 350 CO2 deeltjes per miljoen.
Veilige zone: onder 10 uitstervingen per jaar per miljoen soorten
Onzekere zone: tussen 350 en 450 CO2 deeltjes per miljoen.
Onzekere zone: tussen 10 en 100 uitstervingen per jaar per miljoen soorten
Gevaren zone: boven 450 CO2 deeltjes per miljoen.
Gevaren zone: boven 100 uitstervingen per jaar per miljoen soorten.
HUIDIGE PAD: we bereiken we 1000 deeltjes per miljoen in 2100!
HUIDIGE WAARDE: 450 uitstervingen per jaar per miljoen soorten!
Figuur 2: In dit onderzoek bekijken we de impact van energieleveranciers op twee dimensies van duurzaamheid: Klimaatverandering door broeikasgas uitstoot, en het verlies van Biosfeer Integriteit. Dit zijn de twee belangrijkste dimensies van de planetaire grenzen.
Wat betreft biodiversiteit is het met onze planeet nog slechter gesteld dan wat betreft de uitstoot van broeikasgassen. In figuur 1 zie je dat we ver in het rood staan. Er sterven veel soorten uit dan normaal. Er is dus een soort massa-uitsterving aan de gang. In Nederland is het er dan ook nog eens slechter mee gesteld dan gemiddeld in de wereld. In figuur 3 zien we de MSA index, die aangeeft hoeveel er gemiddeld van elke soort over zijn. In Nederland is de MSA slechts 14% (CLO)! Het verlies aan biodiversiteit wordt vooral veroorzaakt door het omzetten van natuurgebieden naar landbouwgrond.
Wat je misschien opvalt is dat onze definitie van duurzaamheid vooral van toepassing is op de planeet en onze samenleving. Om deze toe te passen op bedrijven is er nog een vertaalslag nodig. Wij hebben dat gedaan door te kijken naar de impact van de energieleveranciers. Momenteel zitten we op het gebied van klimaatverandering diep in de problemen (de broeikasgas uitstoot is veel te hoog). Op het gebied van biodiversiteit zitten we wellicht nog verder in de problemen (er sterven veel te veel dier en plantsoorten uit)! De vraag die wij gaan stellen is: wat doen de energieleveranciers om ons uit de problemen helpen? Zoals je zou verwachten kunnen energieleveranciers investeren in duurzame energiebronnen om de CO2 uitstoot te verlagen. Maar energieleveranciers kunnen ook de biodiversiteit in Nederland beschermen door bijvoorbeeld bossen aan te planten.
Figuur 3: De MSA index geeft aan hoeveel er nog van onze biodiversiteit over is, door in een percentage aan te geven hoeveel er gemiddeld nog van elke soort over is. Het biodiversiteitsverlies in Nederland is zeer hoog vergeleken met de rest van de wereld en met Europa. Bron: CLO.
Hoe dragen energieleveranciers bij aan de duurzame transitie?
De transitie naar een duurzame wereld is breder dan alleen de energietransitie, en breder dan alleen investeren in nieuwe wind- en zonneparken. Transities zijn complexe processen met technologische aspecten, en ook politieke, maatschappelijke, en economische aspecten. Een belangrijke eigenschap van transities is dat er vaak een innovatie stadium is, dat wordt opgevolgd door een investeringsstadium (Geels). Zie ook het schema hieronder. Beiden zijn essentieel voor een transitie. Als consumentencollectief moeten we dus innoverende energieleveranciers EN investerende energieleveranciers ondersteunen.
Hoe dragen energieleveranciersbij aan duurzame ontwikkeling?
Innovaties
Elke transitie begint met innovatie.
Er is een belangrijke rol voor energieleveranciers in het innovatietraject. We gaan kijken welke leveranciers innoveren, en wat de potentiele impact is.
Bijvoorbeeld: De geschiedenis van PV zonnepanelen gaat ver terug. Ze zijn uitgevonden in 1839 door Edmond Becquerel. Gedurende de verdere ontwikkeling spelen energieleveranciers ook een belangrijke rol. Het is essentieel dat zij de technologie voor het eerst proberen in de echte wereld.
Investeringen
Investeringen zorgen vervolgens voor toepassing op grote schaal.
Na innovatie moeten investeringen volgen. We gaan dus kijken welke energieleveranciers investeren, en wat de werkelijke impact hiervan op de planetaire grenzen is.
Bijvoorbeeld: een van de eerste zonneparken van Nederland lag in Ecopark Waalwijk in 2004, met een vermogen van 0.7 MW. Dat was een gigantische innovatie. De volgende stap is echter om meer te investeren. Er is in 2050 wel 40 tot 90 GW aan zonnepanelen nodig (volgens een studie van Berenschot en Kalavasta)!
Innovaties
- Herbebossing van Nederland, impact: ZEER HOOG. Dit is de enige innovatie die geen betrekking heeft op duurzame energiebronnen en broeikasgas uitstoot. Het verlies van natuurgebieden is de grootste oorzaak van biodiversiteitsverlies. Herbebossing bevordert biodiversiteit op een zeer directe manier.
- Technologische innovaties, impact: HOOG. Zoals het ontwikkelen van waterstof opslag, of drijvende windparken. Dit is essentieel voor de energietransitie, en de energieleveranciers zijn in een unieke positie om dit te ondersteunen.
- Ondersteunen van energie coöperaties, impact: HOOG/Medium. Zoals administratieve ondersteuning, en ook het promoten van coöperaties op de manier van b.v. Om Nieuwe Energie. Coöperaties halen veel investeringen op, en zorgen ook voor veel draagvlak binnen de maatschappij. Daarnaast zorgen ze voor een eerlijke verdeling van de financiële opbrengsten.
- Alternatieve eigendomsstructuren, impact: laag. Zoals bijvoorbeeld bedrijven die eigendom zijn van lokale overheden, of van energiecoöperaties. Hier zitten in theorie voor en nadelen aan, die in praktijk vaak moeilijk te detecteren zijn.
- Het aanbieden van secundaire services, impact: laag. Zoals het aanbieden diensten zoals installatie van zonnepanelen of isolatie. Energieleveranciers zijn hier niet uniek in. Uiteindelijk zijn het de consumenten die investeren, met of zonder de energieleveranciers.
Herbebossing van NL
Dit is een vreemde eend in onze lijst van innovaties. Je zou verwachten dat een energielverancier het beste kan bijdragen aan de reductie van CO2 concentraties, maar dat wil niet zeggen dat ze niet ook de natuur kunnen beschermen! In Nederland, en wereldwijd, is het verlies van biodiversiteit zelfs nog dringerder dan uitstoot reductie! Aldus de planetaire grenzen.
De grootste oorzaak van biodiversiteitsverlies is de verwoesting van natuurgebieden (habitats). In Nederland is er minder van de natuur over dan in de rest van de wereld, aldus het CLO. Momenteel is er 17% van ons originele bosoppervlak over (rijksoverheid), het zou goed zijn om dit terug te brengen naar 50%!
50% van het originele bos areaal herstellen is natuurlijk fantastisch… maar vanuit het perspectief van haalbaarheid is het bijna niet voor te stellen dat dit ooit zou lukken. Het is echter niet onmogelijk. Als we 30 jaar lang 0.2% van het bruto binnenlands product aan het opkopen van landbouwgrond zouden besteden dan halen we dit doel bijna (ruwe schatting, zie het volledige rapport). Ofwel, we moeten van alle bedrijven vragen een klein deel van hun marge hierin te investeren.
Figuur 4: Innovatieve activiteiten per energieleverancier. Er zijn vijf categorieën (linker kolom). Voor elke innovatie is de potentiele impact ingeschat. Er zijn innovaties met lage impact (rood), medium impact (geel), hoge impact (groen), en zeer hoge impact (donkergroen). Alleen herbebosing van Nederland heeft een direct, significant, positief effect op het herstel van biodiversiteit. Leveranciers die geen innovaties met hoge impact doen zijn niet mee genomen in dit overzicht.
In de bovenstaande tabel hebben we samengevat welke energieleveranciers met welke innovaties bezig zijn. We heben alleen de leveranciers met hoge impact innovaties toegevoegd. Hoe we dit precies hebben uitgezocht vind je in het volledige rapport. Een aantal zaken vallen direct op:
Ten eerste, technologische innovaties vinden bij de bedrijven plaats die investeren in hun eigen opwek. Zowel bij grote bedrijven zoals Vattenfall en Eneco, als bij kleinere spelers zoals Greenchoice, Energie van Ons, HVC, Om Nieuwe Energie, Clean Energy en Vandebron. Bij de kleinere bedrijven gaat het vaak om projecten met bijvoorbeeld waterstof binnen specifieke coöperaties. De grote bedrijven innoveren in bijna elke technologie.
Ten tweede valt het op dat het ondersteunen van coöperaties het meest gebeurt door kleine bedrijven. Zij zijn de enigen die de consument de keuze bieden welke coöperatie zij willen ondersteunen. Eneco, Vattenfall, Delta, HVC en Pure Energie kopen en verkopen ook energie van coöperaties, maar bieden deze keuze niet.
In onze ogen komt Greenchoice het beste uit de bus. Greenchoice is de enige die aan technologische innovatieprojecten mee doet, én energiecoöperaties steunt, én bijdraagt aan de herbebossing van Nederland. Dat laatste heeft een zeer grote impact, en telt voor ons dus extra mee.
Investeringen
Zoals we al aangaven kijken we in ons onderzoek naar twee pilaren: een transitie heeft eerst innovaties nodig, en vervolgens moeten we op grote schaal in deze innovaties investeren. Op dit moment investeren energiebedrijven vooral in nieuwe opwekcapaciteit (wind op zee, wind op land en zonnepanelen). Dit zijn de innovaties van enkele tientallen jaren terug, die nu op grote schaal worden toegepast.
We hebben in ons onderzoek gefocust op de investeringen en desinvesteringen in de afgelopen drie jaar. Investeringen in duurzame energiebronnen hebben vooral een impact op uitstoot reductie, en we kunnen precies uitrekenen hoeveel. We hebben ook uitgerekend hoeveel % ons dit dichter bij de uitstoot doelen van het IPCC brengt voor 2100 (zie het blok hiernaast ►) .
De resultaten zie je in de tabel hieronder. We hebben hierin alleen de energieleveranciers meegenomen die investeren in duurzame opwek.
Uitstoot doelen
Om broeikasgas concentraties in de lucht zodanig laag te houden dat de opwarming van de aarde onder de 1.5 oC blijft, moeten we volgens het IPCC wereldwijd 31 GT CO2-equivalent/jaar uit de lucht halen in het jaar 2100! Voor Nederland betekent dat ongeveer -32 MT CO2-eq/jaar. Het doel om in 2050 CO2 neutraal te zijn ligt ongeveer op dit pad. Momenteel stoten we in Nederland ongeveer 181 MT CO2-eq/jaar uit (CBS).
(We hebben bij onze berekening aangenomen dat de CO2 productie voor elke hoeveelheid energie gelijk moet afnemen, waar dan ook ter wereld. En dat ons energieverbruik in Nederland ongeveer het zelfde blijft als nu.)
Figuur 5: Uitstoot reducties als gevolg van investeringen in duurzame energiebronnen per energieleverancier. Ook is aangegeven hoeveel deze reducties ons dichter bij de uistootdoelen brengen. Waar we de doelen afleiden op basis van de benodigde negatieve uitstoot voor maximaal 1.5 graden celcius opwarming volgens het IPCC. Bedrijven die niet investeren in duurzame opwek zijn niet mee genomen. Ter vergelijking is ook de impact van particulieren en coöperaties aangegeven.
We hebben de tabel geordend op totale CO2 reductie. Dat is natuurlijk niet helemaal eerlijk naar de kleinere bedrijven, maar we hebben dit gedaan omdat de grote leveranciers nu eenmaal de grootste invloed op de transitie (kunnen) hebben. We willen hen extra motiveren om meer te investeren.
Als we alleen de 4 grootste bedrijven onderling vergelijken (Vattenfall, Eneco, Essent, en Budget Energie) maakt het niet uit of we kijken naar de totale uitstoot reductie, of reductie per klant. Vattenfall bereikt de grootste uitstoot reductie, met voornamelijk investeringen in wind energie. De uitstoot reductie van Vattenfall wordt nog groter als we ook de sluiting van kolencentrale Hemweg 8 mee rekenen, echter deze sluiting is wel financieel gecompenseerd door de overheid. Eneco is de tweede grootste investeerde in duurzame energie. Essent staat op plaats 4, maar heeft bijna de laagste uistoot reductie per klant! Dit komt omdat Essent sinds enkele jaren al haar energie inkoopt, en niets zelf meer opwekt. Ook Budget Energie investeert zelf niet in opwek. Van Essent weten we dat het bedrijf ook niet inkoopt bij een specifieke energieproducent die veel in duurzame energie investeert. Van Budget Energie konden we dit niet achterhalen.
Wat betreft de kleinere energieleveranciers: we zien hier dat de CO2 reductie per klant vaak hoger is dan bij de grote 4 leveranciers! We moeten echter oppassen met vergelijken, omdat kleinere bedrijven nog meer potentieel hebben voor groei, en dus relatief meer investeringen aan kunnen trekken. Desalniettemin zijn de behaalde CO2 reducties zeer indrukwekkend.
Tot slot moeten we kijken naar de voortgang richting onze uitstoot doelen, de percentages. Deze percentages lijken zeer laag, maar het belangrijk om deze in context te plaatsen. Alle energieleveranciers in ons onderzoek brengen ons gecombineerd de afgelopen drie jaar gemiddeld een ongeveer 0.6% per jaar dichter bij het emissiedoel. Maar dat is niet alles. Er zijn in Nederland ook nog energie producenten die niet aan consumenten verkopen, en er worden in transport en industrie ook reducties behaald. Dat zit niet in dit onderzoek. Het PBL schat in dat we in Nederland bijna op schema liggen om de emissiedoelen voor 2030 te halen, maar dat de voortgang richting 2050 zal stagneren (PBL). Reden genoeg om kritisch een energieleverancier te kiezen dit jaar!
Impact van de prosument!
Wellicht het meest opvallend in tabel 2 is de kracht van de consument die zelf energie produceert (de prosument)! De investeringen die door particulieren zijn gedaan om zonnepanelen op hun woningen te leggen zijn groter dan de investeringen van de grootste energieleveranciers (klimaatmonitor) (tenzij we de sluiting van de Hemweg 8 kolencentralen 100% aan Vattenfall toerekenen). Het helpt onze planeet dus heel veel om zonnepanelen op je dak te leggen!
Het zelfde punt geld voor investeren in energie coöperaties. De CO2 reducties per deelnemer zijn hier zelfs nog hoger (Lokale Energie Monitor)! We verwachten dat de totale impact van energiecoöperaties in de toekomst nog flink zal toenemen.
Conclusie
Is het mogelijk om op basis van IPCC rapporten en wetenschappelijk onderzoek een duurzame energieleverancier te kiezen? Wij denken van wel! We hebben gezien welke dimensies van duurzaamheid urgente actie nodig hebben (klimaatverandering door broeikasgas uitstoot, en het verlies van biodiversiteit door habitatverlies). En we hebben gezien dat een duurzame transitie zowel innovaties als grootschalige investeringen nodig heeft. We hebben alles nog eens samengevat in de infographic hieronder.
Op basis van de data lijken Greenchoice en Vattenfall momenteel de grootste bijdragen te leveren aan duurzame ontwikkeling in Nederland. Greenchoice is innoverend op het gebied van energie coöperaties, technologische ontwikkeling, en het draagt bij aan de herbebossing van Nederland. Daarmee pakt Greenchoice wellicht het meest urgente aspect van duurzaamheid in Nederland aan: het verlies van biodiversiteit. We hopen dat dit de standaard wordt voor alle bedrijven. Vattenfall heeft wellicht niet het imago van het braafste jongetje in de klas, maar het is wel veruit de grootste investeerder in duurzame energiebronnen onder de energieleveranciers. Daarmee zorgt Vattenfall voor het meeste uitstoot reductie. Door kritisch te kiezen op basis van investeringen kunnen we andere bedrijven ook stimuleren om meer te investeren.
Er zijn echter meer dan twee goede keuzes. Je kan in dit onderzoek zien dat er een aantal bedrijven dicht in het kielzog zitten, die ook zeker je keuze waard zijn. We hopen dat ons onderzoek je helpt om je eigen keuze te maken.
Figuur 6: Infographic met het totaal overzicht van de data uit dit onderzoek. Op basis van deze data identificeren wij Greenchoice en Vattenfall als de twee leveranciers die momenteel het meeste bijdragen aan duurzame ontwikkeling. Echter, ze worden dicht gevolgd door de rest. We hopen dat je op basis van de data goed een keuze kan maken. Let op: de aangegeven hoeveelheid klanten is op basis van een schatting, op basis van verschillende bronnen. Zie het volledige rapport.
Slotwoord
Dit is de eerste keer dat eso-x een energieranking presenteert. We hebben hiervoor een nieuwe methodologie ontwikkeld, waardoor we ons zo direct mogelijk konden baseren op wetenschappelijke inzichten, en waardoor we zo direct mogelijk de bijdrage van energieleveranciers aan een duurzame samenleving konden vinden.
Deze studie is nu compleet, en zal in de komende jaren worden herhaald als genoeg leden ons steunen. Er zijn echter ook nog verbeteringen nodig. We hebben nu uitsluitend gekeken naar de impact van deze bedrijven in Nederland. We hebben alleen gekeken naar klimaatverandering en naar biodiversiteit. In de toekomst hopen we uit te breiden naar impact buiten Nederland, en in andere dimensies van duurzaamheid, zoals bijvoorbeeld gelijkheid.
Dankwoord
Tot slot willen we de Consumentenbond, Natuur en Milieu, en WISE. zeer hartlijk bedanken voor het openstellen van de data waarop hun eigen energieranking is gebaseerd. Deze data was voor ons onmisbaar, en maakte het voor ons mogelijk om de impact van de investeringen van de energieleveranciers te kwantificeren.
